Zmiany alergiczne na owłosionej skórze głowy

Spis treści:

1. Łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy (ŁZS)
2. Atopowe zapalenie skóry głowy (AZS)
3. Co drażni naszą skórę w kosmetykach?

Niekorzystne warunki środowiskowe to jedna z najbardziej znaczących przyczyn problemów ze skórą na głowie. Obecny postęp technologiczny, cywilizacyjny oraz wielokrotnie także styl życia, powodują wzmożoną ekspozycję na czynniki szkodliwe, które są powodem patologicznych zmian w obrębie skóry głowy.

Głównymi objawami świadczącymi o rozpoczęciu się procesu niekorzystnych zmian, są suchość oraz świąd, które postępując, powodują dalsze uszkodzenia naturalnej bariery ochronnej skóry oraz indukują szereg niekorzystnych zmian. W odniesieniu do schorzeń alergicznych bardzo duże znaczenie mają czynniki immunologiczne, warunki atmosferyczne, nadmierna ekspozycja na detergenty, jak również częste i zbyt gorące kąpiele.

Łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy (ŁZS) 

ŁZS jest schorzeniem występującym w zasadzie na pograniczu chorób alergicznych, które charakteryzują się przewlekłym, nawrotowym przebiegiem. Patogeneza w tym przypadku opiera się na wzmożonej aktywności gruczołów łojowych, wielu zjawiskach immunologicznych, bywa także efektem nadmiernej kolonizacji Malassezia spp, jak również może być spowodowana działaniem licznych czynników egzogennych.

Zazwyczaj w przypadkach zdiagnozowanego ŁZS, można zauważyć zasadnicze zaburzenia w wydzielaniu łoju, podwyższony poziom trójglicerydów, cholesterolu oraz frakcji parafinowych we krwi, zaburzenia hormonalne wpływające na nieprawidłowe działanie gruczołów łojowych (szczególnie w odniesieniu do androgenów i progesteronu), a także niedobór witamin - B2, B6, A i wiek.

Na dzień dzisiejszy, największe prawdopodobieństwo rozwoju patologicznych zmian w zakresie tego schorzenia przypisuje się czynnikom immunologicznym związanych z obniżoną odpornością. Niemniej jednak, duża rolę w rozwoju i postępie ŁZS odgrywają także czynniki związane ze stylem życia. Mowa tu przede wszystkim o nieodpowiedniej higienie osobistej, braku ekspozycji na światło słoneczne, niezbilansowanej diecie czy o wpływie stresu, który obecnie towarzyszy nam każdego dnia. Dodatkowo warto także zwrócić uwagę na używki, jak alkohol czy papierosy, które również wpływają na rozwój schorzenia.

Pierwszym objawem jest łupież skóry głowy, który powoduje zaburzenie przepuszczalności bariery naskórkowej. W efekcie tego dochodzi do pobudzenia proliferacji keratynocytów i tworzenia się łusek. Dodatkowo zauważa się utratę łączności między komórkami warstwy rogowej, która następuje znacznie głębiej niż przy normalnym fizjologicznym procesie złuszczania.

Kolejnym etapem ŁZS jest pojawienie się rumienia, złuszczania otrębiastego, a w niektórych przypadkach także strupów i towarzyszącego im świądu skóry głowy. Pojawia się także rozległe łysienie. ŁZS może obejmować obszar skóry za uszami, na czole, a także może pojawiać się na skórze w obrębie brwi i fałdzie nosowo-policzkowym.

Leczenie w przypadku ŁZS może mieć charakter miejscowy - preparaty miejscowe działają przede wszystkim w kierunku złagodzenia objawów klinicznych, zmniejszenia łojotoku oraz stanu zapalnego. W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z ciężkim i nawrotowym ŁZS, zalecana jest terapia doustną, przy zachowaniu leczenia miejscowego.

Atopowe zapalenie skóry głowy, fot. panthermedia

Atopowe zapalenie skóry głowy (AZS) 

AZS jest przede wszystkim warunkowane genetycznie i ma charakter przewlekłej, nawrotowej choroby zapalnej. W cięższych postaciach AZS może pojawiać się praktycznie na każdej okolicy ciała, w tym na owłosionej skórze głowy. Zmiany w przebiegu AZS, które umiejscowione są na skórze owłosionej są typowe dla okresu niemowlęcego. Charakteryzują się obecnością rumieniowo - grudkowych ognisk barwy żywoczerwonej z wyraźnymi przeczosami i nadżerkami, często pokrytymi krwotocznymi strupami. U niektórych osób chorych obserwuje się delikatne złuszczanie, zbliżone do łojotokowego zapalenia skóry. Włosy są suche, łamliwe i mają tendencję do przerzedzania się. Często pojawia się także zajęcie małżowin usznych oraz poszerzanie się zmian na otaczającą skórę gładką.

Objawom towarzyszący uczucie silnego świądu, co powoduje nadmierne drapanie i pocieranie.

Konsekwencją są wygładzone płytki paznokciowe (objaw wypolerowanego paznokcia) oraz objaw Hertogha (przerzedzenie lub zanik zewnętrznych części brwi).
Oprócz czynników genetycznych, naukowcy zwracają także uwagę na czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenia środowiska, warunki bytowe, alergeny pokarmowe i powietrzne, czynniki psychiczne, stres oraz infekcje.

W przypadku zmian w obrębie owłosionej skóry głowy, obserwuje się duży wpływ grzybów drożdżakopodobnych z rodzaju Malassezia spp. Zakażenia grzybicze, w szczególności szczepami Malassezia furfur i Candida albicans, mogą być przyczyną powstawania bądź zaostrzania się dermatoz.

Postać o lekkim i średnim nasileniu jest podstawą do włączenia leczenia opierającego się na lekach immunomodulujących do stosowania zewnętrznego (inhibitory kalcyneuryny) – takrolimus lub pimekrolimus. Pimekrolimus stosuje się szczególnie u dzieci, gdy skórę głowy pokrywa niewielka ilość owłosienia. Badania prowadzone nad pimekrolimusem w atopowym zapaleniu skóry pokazują, że preparat ten jest skuteczny szczególnie w leczeniu zmian na twarzy w porównaniu z lokalizacją na kończynach czy tułowiu.

W przypadku ciężkich postaci AZS, w leczeniu stosuje się glikokortykosteroidy (GKS) w płynie do codziennego stosowania 1 lub 2 razy na dobę. Terapia powinna być kontrolowana oraz nie powinna przebiegać w sposób ciągły - w okresach przerwy pomiędzy miejscowym stosowaniem GKS podawane powinny być substancje obojętne.

Bardzo dużą rolę w AZS odgrywa odpowiednia pielęgnacja. Preparaty, które mają szczególne znaczenie, bazują na moczniku (5-10%), który ma na celu utrzymanie odpowiedniego nawilżenia warstwy rogowej naskórka. Stosuje się również miejscowe preparaty znieczulające, np. 3% polidokanol, który ma dodatkowo zmniejszać uporczywy świąd owłosionej skóry głowy. Mycie głowy powinno się odbywać w wodzie o temperaturze ciała, bez dodatku detergentów. Zalecane jest wysuszenie włosów i skóry bez pocierania, a następnej kolejności, szybko (do 5 min po kąpieli) zastosować należy obojętne preparaty nawilżająco-natłuszczające. Dermokosmetyki o pH 5,5, również są polecane do pielęgnacji, gdyż wspomagają odtworzenie kwaśnego lipidowego płaszcza skóry.

Co drażni naszą skórę w kosmetykach? 

Parafenylenodiamina (PPD), który występuje w farbach do włosów, ma działanie silnie uczulające. Wywołuje u wielu kobiet nadwrażliwość przejawiającą się przejściowym świądem skóry, który tylko niekiedy poprzedza wystąpienie ciężkiego wyprysku.

Nikiel jest substancją powodującą wystąpienie wyprysku kontaktowego u osób wrażliwych. Zmiany w obrębie owłosionej skóry głowy są wynikiem pojawiania się niklu w ozdobach do włosów: spinkach, klamrach, grzebykach itp. Nikiel bywa również stosowany jak składnik taśm mocujących peruki i czepki pływackie.

Laurylosiarczan sodowy, który obecny jest niemal w każdym szamponie czy płynie do kąpieli. Aktualnie postrzegany jest jako najbardziej niebezpieczny ze składników stosowanych w pielęgnacji skóry i włosów. Poprzez jego obecność konsystencja środka jest atrakcyjniejsza (produkt lepiej się pieni), jednak jego użycie powoduje przesuszenie i podrażanie skóry, świąd, wyprysk, zaburzenia wydzielania łoju i potu.

Pielęgnacja włosów, fot. shutterstock

Parabeny stosowane są by przedłużać trwałość kosmetyków oraz leków. Od kilku lat są one jednak przedmiotem dyskusji dotyczącej możliwego wpływu na organizm człowieka.

Cocamidopropyl betaine (CAPB), jako detergent anionowy stosowany jest powszechnie jako składnik płynów do kąpieli, szamponów oraz mydeł w postaci płynnej. Ważną informacją na jego temat jest to, że samodzielnie występujący nie powoduje niekorzystnych efektów, jednak w połączeniu z sodium lauryl sulfate, może być przyczyną przesuszenia skóry, łupieżu, wyprysku na skórze owłosionej czy też alergicznego zapalenia skóry.

Glikol propylenowy (PG) jest powszechny w wielu kosmetykach, jednak w wysokich stężeniach jest substancją rakotwórczą. W kontakcie ze skórą wywołuje stan zapalny oraz silnie wysusza naskórek powodując świąd oraz pieczenie. Dodatkowo ma właściwości niszczące włosy oraz uszkadzające komórki układu krwiotwórczego.

Substancje zapachowe stanowią główne alergeny w kosmetykach, w szczególności estryczne oraz syntetyczne. W kosmetykach stosowanych jest wiele mieszanek i kombinacji substancji zapachowych, co dodatkowo utrudnia proces diagnozy, która z substancji powoduje wystąpienie objawów. [1]